12 noyabr, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Günü, ölkənin dövlət quruluşu və idarəetmə sistemində mühüm bir dönüm nöqtəsini simvolizə edir. Bu tarix, 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbulunun ildönümü olaraq hər il qeyd olunur və ölkənin hüquqi əsaslarının möhkəmləndirilməsinə olan əhəmiyyətini vurğulayır. Konstitusiya, müstəqil Azərbaycanın demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunun təməl prinsiplərini müəyyən edən, həmçinin vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını qoruyan ən mühüm hüquqi sənəd olaraq, Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində silinməz izlər buraxmışdır.
Azərbaycanın konstitusiya tarixinin kökləri, Sovetlər Birliyi dövrünə qədər gedib çıxsa da, müstəqilliyin bərpasından sonra qəbul edilən Konstitusiya, ölkənin müasir hüquqi quruluşunu formalaşdırmışdır. 1918-1920-ci illərdə qısa müddət ərzində mövcud olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin konstitusiyalaşma təcrübəsi, müstəqil dövlətin qurulmasında mühüm rol oynamış, amma tamamilə tətbiq edilməmişdir. Bununla belə, Sovet dövründə müxtəlif illərdə qəbul edilən konstitusiyalar, müstəqillik əldə edildikdən sonra hüquqi əsasların möhkəmləndirilməsi üçün zəmin yaratmışdır.
1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan, yeni hüquqi baza yaratmağa başladı. Bu, müstəqil bir dövlət olaraq ölkənin gələcəyini və inkişafını tənzimləyəcək əsas qanunun hazırlanmasını tələb edirdi. Müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmişdir. Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında hazırlanan bu sənəd, Azərbaycan dövlətçiliyinin əbədi olaraq inkişafını təmin etmək üçün zəruri olan hüquqi təməl rolunu oynamışdır.
Konstitusiyanın qəbulunda əsas məqsəd, müstəqil Azərbaycan Respublikasının hüquqi dövlət quruculuğu yolunda sağlam və davamlı bir təməl yaratmaq idi. Bu məqsəd, yalnız hüquqi deyil, həm də siyasi, sosial və iqtisadi istiqamətləri əhatə edirdi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, müstəqillik və ərazi bütövlüyünü qorumaq, demokratik inkişafı təşviq etmək, qanunların aliliyini təmin etmək və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını qorumaq prinsipləri üzərində qurulmuşdur.
Konstitusiya, dövlətin üç əsas qolunun - qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətinin qarşılıqlı münasibətlərini tənzimləyərək, hakimiyyət bölgüsünün prinsipini də təmin edir. Bu, ölkənin idarəetmə sisteminin mükəmməl şəkildə formalaşdırılmasına kömək etmiş və dövlətin şaquli və üfüqi strukturunun səmərəli şəkildə işləməsinə zəmin yaratmışdır. Eyni zamanda, Konstitusiya, vətəndaşların dövlət orqanlarına qarşı etimadını və hüquqi müdafiəsini gücləndirən bir sənəd kimi, həm də beynəlxalq hüquq prinsiplərinə uyğun bir hüquqi sistemin formalaşmasına xidmət etmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, həmçinin insan və vətəndaş hüquqlarına xüsusi diqqət ayırır. Konstitusiyanın 48 maddəsi birbaşa insan hüquqlarını, onların azadlıqlarını və təhlükəsizliyini qorumağa yönəlmişdir. Hər bir şəxs, irqindən, dilindən, dinindən, cinsindən, sosial vəziyyətindən və digər fərqliliklərindən asılı olmayaraq, hüquq qarşısında bərabərdir. Bu prinsiplər, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqla uyğunlaşmasına və müasir dünyada öz hüquqi mövqeyini möhkəmləndirməsinə kömək etmişdir.
Azərbaycanın Konstitusiyasının əhəmiyyəti, yalnız ölkə daxilində deyil, həm də beynəlxalq miqyasda özünü göstərir. Konstitusiya, Azərbaycanın xarici siyasətindəki əsas prinsipləri – suverenlik, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq hüquqa hörmət və qonşu ölkələrlə dostluq münasibətlərinin qurulması kimi dəyərləri də əks etdirir. Eyni zamanda, Konstitusiyanın müddəaları, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığını və inteqrasiyasını asanlaşdırır.
Əlavə olaraq, Konstitusiya, zamanla dəyişən sosial-siyasi şəraitə uyğun olaraq təkmilləşdirilməyə davam edir. 2002-ci, 2009-cu və 2016-cı illərdə keçirilən referendumlar vasitəsilə Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər edilib. Bu dəyişikliklər, daha effektiv idarəetmə, vətəndaşların hüquqlarının daha güclü qorunması və dövlətin iqtisadi bazasının gücləndirilməsi məqsədini güdür. Məsələn, 2016-cı ildə, idarəetmə sistemində yeni bir təsisat olan Birinci vitse-prezidentlik institutu yaradıldı ki, bu da dövlətin idarəetmə strukturunu daha da gücləndirdi.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, yalnız hüquqi sənəd deyil, həm də dövlətin inkişafının, sabitliyinin və gələcəyinin təminatçısıdır. Ulu Öndər Heydər Əliyev bir zaman demişdir: "Konstitusiyamız ümumbəşəri dəyərlərə və mütərəqqi milli ənənələrə söykənərək, bu günün reallıqlarını, dövlətin, cəmiyyətin inkişaf perspektivlərini əks etdirir." Bu sözlər, Azərbaycan Konstitusiyasının gücünü və onun hər bir vətəndaşın həyatında əhəmiyyətini tam şəkildə ifadə edir.
Bu gün müstəqil Azərbaycan, 1995-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyanın güclü hüquqi bazasında inkişaf edir və dünya miqyasında öz mövqeyini daha da möhkəmləndirir. Azərbaycanın Konstitusiyası, ölkənin hüquqi və siyasi inkişafının təməlini qoymuş, demokratiyanın və hüququn aliliyinin bərqərar olmasına xidmət etmişdir. Bu sənəd, hər bir vətəndaşa öz hüquqlarını qorumaq, ədalətə və hüquqa hörmətlə yanaşmaq üçün mühüm bir alət təqdim edir. 12 noyabr – Konstitusiya Günü, müstəqil Azərbaycan dövlətinin güclü və sabit hüquqi sisteminin rəmzidir.
Ulduz Əsgərova ,
Xocalı rayon ziyalısı