20 noyabr tarixi Ağdam şəhəri üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan gündür. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək, “Dağılmış Ağdam şəhəri erməni vəhşiliyinin şahididir. Biz Ağdam şəhərini bərpa edəcəyik, bütün kəndləri bərpa edəcəyik. Heç kimdə bu haqda şübhə olmasın.” Bu açıqlama, işğaldan azad edilmiş Ağdamın yalnız fiziki olaraq deyil, həm də sosial, mədəni və iqtisadi baxımdan dirçəldiləcəyini vurğulayır.

Ağdam şəhərinin adı qədim türk dilində “kiçik qala” mənasını verir. Tarixi mənbələr göstərir ki, XVIII əsrdə Qarabağ xanlığı dövründə Pənahəli xan burada ağ daşdan imarət tikdirərək bölgənin mərkəzini formalaşdırmışdır. 1930-cu ildə yaradılmış Ağdam rayonu, Qarabağın mərkəzində, Kür-Araz ovalığının qərb hissəsində yerləşir və zəngin təbiətə və arxeoloji irsə malikdir. Tədqiqatlar göstərir ki, bu ərazidə insanlar Eneolit dövründən yaşayır, yüksək əkinçilik və maldarlıq mədəniyyətinə sahib olmuşlar.

1993-cü ildə Ağdam rayonunun 73 faizi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş, rayon mərkəzi və 90 kənd düşmən əlinə keçmişdir. İşğal nəticəsində 128 min nəfər məcburi köçkün həyatı yaşamağa məcbur olmuş, 38 kolxoz, 12 sənaye obyekti, 74 məktəb, 271 mədəniyyət evi və Çörək muzeyi dağıdılmışdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 853 saylı qətnaməsi işğalçı qüvvələrin dərhal çıxarılmasını tələb etmişdir, lakin Ermənistan buna əməl etməmişdir.

Vətən müharibəsində Azərbaycan Ordusunun şanlı qələbəsi nəticəsində 2020-ci il 20 noyabr tarixində Ağdam rayonu işğaldan azad edilmişdir. Bu qələbə həm tarixi ədalətin bərpası, həm də əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından önəmlidir. Ağdamın azad olunmasına görə medal isə 26 noyabr 2020-ci ildə təsis edilmişdir.

Ağdamın yenidən qurulması istiqamətində genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilir. 2022-ci ildə təsdiqlənmiş “Ağdam şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı” şəhəri Azərbaycanın dördüncü böyük şəhərinə çevirəcək və 100 min nəfərlik əhalinin yaşayacağı planlaşdırılır. Hazırda şəhərin 2-ci məhəlləsində 66 bina inşa edilir, Kəngərli, Xıdırlı və Sarıcalı kəndlərində bərpa işləri davam edir. 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər 825 ailə, 3318 nəfər doğma torpaqlarına qaytarılmışdır.

İqtisadi inkişaf sahəsində Ağdam Sənaye Parkı mühüm rol oynayır. 190 hektar ərazidə yerləşən parkda hazırda 9 müəssisə fəaliyyət göstərir, tikintisi davam edən 5 müəssisə isə əlavə iş yerləri açır. 938 nəfər daimi işlə təmin olunub. Bununla yanaşı, Bərdə–Ağdam dəmir yolu və avtovağzal kompleksi inşa olunmuş, şəhər və rayon sakinlərinin nəqliyyat təminatı əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmışdır.

Mədəniyyət və təhsil sahəsində də mühüm addımlar atılmışdır. Ağdam Muğam Mərkəzi, İmarət Kompleksi, Pənahəli xanın sarayı və Qiyaslı kəndindəki tarixi məscid bərpa olunur. Muğam Mərkəzində 474 yerlik konsert zalı, 615 tamaşaçı tutumlu açıq amfiteatr və dərs otaqları yaradılmışdır ki, bu da Qarabağ muğam ənənələrinin qorunmasına və gələcək nəsillərə çatdırılmasına imkan verir.

Prezident İlham Əliyevin Ağdama səfərləri zamanı müxtəlif təməlqoyma və açılış mərasimləri keçirilmiş, yeni yaşayış kompleksləri, məktəblər, xəstəxanalar, mehmanxanalar, yollar, su və enerji infrastrukturu yaradılmışdır. Şəhərin əvvəlki şöhrətinin bərpası, mədəni və iqtisadi həyatın canlandırılması istiqamətində davam edən işlər Ağdamın Azərbaycanın müasir inkişaf modelinin nümunəsinə çevrildiyini göstərir.

Beləliklə, Ağdam yalnız işğaldan azad olunmuş bir şəhər deyil, həm də tarixi irsin, mədəniyyətin və iqtisadiyyatın dirçəldildiyi, insanların doğma torpaqlarına qayıtdığı, Azərbaycanın bölgələrində davamlı inkişafın simvolu olan bir mərkəz kimi önə çıxır. Ağdamın bərpası və yenidən qurulması, “Böyük Qayıdış” proqramının uğurla həyata keçirilməsi həm tarixi ədalətin bərpası, həm də gələcək nəsillər üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Xocalı rayon gənci Ramil Salahov