20 noyabr – Ağdam şəhəri günü Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş torpaqlarının bərpası və inkişafı üçün mühüm tarixi gündür. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək, “Dağılmış Ağdam şəhəri erməni vəhşiliyinin şahididir. Biz Ağdam şəhərini bərpa edəcəyik, bütün kəndləri bərpa edəcəyik.” Bu vəd, Ağdamın yalnız fiziki olaraq bərpası deyil, həm də sosial, iqtisadi və mədəni həyatı ilə dirçəlməsini ifadə edir.

Ağdamın tarixi qədim türk köklərinə malikdir. “Ağdam” sözü qədim türk dilində “kiçik qala” deməkdir. Uzaq keçmişdə bu ərazidə yaşayan qəbilələr özlərini müdafiə etmək üçün qalalar tikmişlər. XVIII əsrdə Qarabağ xanlığı dövründə Pənahəli xan burada ağ daşdan imarət inşa etmiş, bu imarət uzun müddət ətraf kəndlərin mərkəzi və oriyentiri olmuşdur. 1930-cu ildə yaradılmış Ağdam rayonu, 1094 kvadrat kilometr əraziyə malikdir və Qarabağ dağ silsiləsinin şimal-şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir.

Ağdamın arxeoloji əhəmiyyəti böyükdür. Eneolit dövrünə aid yaşayış məskənləri burada tapılmış, qədim əkinçilik və maldarlıq mədəniyyətinə dair dəlillər aşkar edilmişdir. Bu faktlar göstərir ki, Ağdam əhalisi oturaq həyat tərzinə malik olub və yüksək mədəniyyət səviyyəsinə sahib olub.

1993-cü ildə Ağdamın 73 faizi Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş, 128 min nəfər məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüşdür. İşğal nəticəsində rayonun bütün mədəni və inzibati infrastrukturu dağıdılmışdır. Ermənistanın qeyri-qanuni əməlləri və etnik təmizləmə siyasəti regionun tarixi və mədəni irsinə ağır zərbə vurmuşdur.

2020-ci il Vətən müharibəsi nəticəsində Ağdam tam azad edilmişdir. Noyabrın 20-də rayonun işğaldan azad olunması tarixi an kimi qeyd olunur. Bu hadisə, həm xalqın hüquqlarının bərpası, həm də bölgədə sabitliyin təminatı baxımından önəmlidir. Ağdamın azad olunmasına görə medal təsis edilmiş və minlərlə hərbi qulluqçu ilə təltif olunmuşdur.

Ağdamın bərpası istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirilir. 2022-ci ildə təsdiqlənmiş “Ağdam şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı” şəhərin Azərbaycanın dördüncü böyük şəhərinə çevrilməsini nəzərdə tutur. Şəhərdə 5 məhəllə üzrə tikinti işləri aparılır, Kəngərli, Xıdırlı və Sarıcalı kəndlərində bərpa işləri sürətlə davam edir. 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər 825 ailə doğma torpaqlarına qaytarılmışdır.

İqtisadi inkişaf sahəsində Ağdam Sənaye Parkı əsas rol oynayır. 190 hektar ərazidə yerləşən parkda 9 müəssisə fəaliyyət göstərir, tikintisi davam edən 5 müəssisə əlavə iş yerləri təmin edir. 938 nəfər daimi işlə təmin olunub, ümumi investisiya 260 milyon manatdan çoxdur.

Nəqliyyat infrastrukturunda da böyük dəyişikliklər baş verib. Bərdə–Ağdam dəmir yolu və avtovağzal kompleksi istifadəyə verilib. Kompleks gündəlik minlərlə sərnişinə xidmət göstərir və şəhəri regionun nəqliyyat mərkəzinə çevirir.

Mədəniyyət və təhsil sahəsində də mühüm layihələr həyata keçirilir. Ağdam Muğam Mərkəzi, İmarət Kompleksi, Pənahəli xanın sarayı və Qiyaslı kəndindəki tarixi məscidlər bərpa olunur. Muğam Mərkəzindəki 474 yerlik konsert zalı və açıq amfiteatr Qarabağ muğam ənənələrinin qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması baxımından əhəmiyyətlidir.

Prezident İlham Əliyevin Ağdama səfərləri zamanı yeni yaşayış kompleksləri, məktəblər, xəstəxanalar, mehmanxanalar, yollar və enerji infrastrukturu üçün təməlqoyma və açılış mərasimləri keçirilmişdir. Bu tədbirlər “Böyük Qayıdış” proqramının uğurla həyata keçirildiyini göstərir.

Beləliklə, Ağdam yalnız işğaldan azad olunmuş bir şəhər deyil, həm də tarixi, mədəni və iqtisadi baxımdan Azərbaycanın bölgələrində inkişafın simvoluna çevrilir. Şəhərin yenidən qurulması, insanların doğma torpaqlarına qaytarılması və müasir infrastrukturun yaradılması gələcək nəsillər üçün həm tarixi ədalətin bərpası, həm də regionun davamlı inkişafının təminatı deməkdir.

Xocalı rayon ziyalısı Tacir Əzizov