Xocalı soyqırımı, XX əsrin ən dəhşətli faciələrindən biri olaraq, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən törədilmişdir. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində yerləşən Xocalı şəhəri erməni silahlı qüvvələrinin və keçmiş sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayının birgə hücumuna məruz qalmışdır. Bu amansız hücum nəticəsində 613 nəfər dinc sakin, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və yaşlılar xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmişdir.
Bu faciə təkcə bir şəhərin məhv edilməsi deyil, həm də insan hüquqlarının və beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması idi. Hücum zamanı Xocalı sakinləri qaçmaq üçün cəhd göstərsələr də, erməni silahlı dəstələri onları pusquya salaraq, diri-diri yandırmış, başlarını kəsmiş və işgəncələrlə öldürmüşdür. 1275 nəfər əsir götürülmüş, 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil.
Xocalı soyqırımı bəşəriyyətə qarşı törədilmiş ən ağır cinayətlərdən biridir və beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün Azərbaycan dövləti və diaspor təşkilatları geniş miqyaslı işlər həyata keçirirlər. "Xocalıya Ədalət" kampaniyası çərçivəsində bir sıra ölkələr bu hadisəni soyqırımı kimi tanımışdır.
2020-ci ildə Azərbaycan Ordusu 44 günlük Vətən müharibəsində Qarabağı işğaldan azad etdi. 2023-cü ilin sentyabrında aparılan antiterror tədbirləri nəticəsində Xocalı tamamilə Azərbaycan nəzarətinə keçdi və 2023-cü il oktyabrın 15-də Prezident İlham Əliyev Xocalıda Azərbaycan bayrağını ucaltdı. Hazırda şəhərin yenidən qurulması və sakinlərin geri qayıtması üçün mühüm işlər görülür.
Xocalı faciəsinin unutdurulmaması və gələcək nəsillərə çatdırılması vacibdir. Hər il fevralın 26-da Xocalı şəhidlərinin xatirəsi anılır, müxtəlif ölkələrdə tədbirlər keçirilir. Bu faciənin beynəlxalq səviyyədə tam hüquqi qiymət alması və ədalətin bərqərar olması üçün mübarizə davam edir. Xocalı soyqırımı insanlıq tarixinin qara səhifələrindən biri kimi daim yaddaşlarda qalacaq.
Xocalı rayon ziyalısı Ramiz Qəhrəmanov