1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycan xalqının qan yaddaşına silinməz izlər buraxan Xocalı soyqırımı baş verdi. Ermənistan silahlı qüvvələri keçmiş sovet ordusunun Xankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərinə hücum edərək, dinc əhaliyə misli görünməmiş qəddarlıqla divan tutdu. Həmin gecə Xocalı sakinləri öz doğma torpaqlarında vəhşicəsinə qətlə yetirildilər. Bu hadisə təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bütün bəşəriyyətə qarşı törədilmiş ağır cinayətlərdən biri kimi tarixə düşdü.
Soyqırımı nəticəsində 613 nəfər öldürüldü, onlardan 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i isə yaşlı idi. 8 ailə tamamilə məhv edildi, 56 nəfər xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirildi. 1275 nəfər əsir götürüldü, 150 nəfərin taleyi isə hələ də naməlumdur. Xocalı şəhəri yerlə-yeksan edildi, tarixi abidələr, sosial və mədəni obyektlər dağıdıldı. Bu vəhşilik bəşər tarixində insanlıq əleyhinə cinayətlərin ən dəhşətli nümunələrindən biri oldu.
Xocalı faciəsi təkcə Azərbaycanın deyil, beynəlxalq ictimaiyyətin də diqqətini çəkdi. Bir sıra dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar Xocalı soyqırımını tanıyaraq, bu hadisəni insanlığa qarşı törədilmiş cinayət kimi qiymətləndirdilər. Azərbaycan dövləti və diaspor təşkilatları tərəfindən həyata keçirilən "Xocalıya Ədalət" beynəlxalq kampaniyası faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində mühüm addımlardan biri oldu. Bu təşəbbüs nəticəsində bir çox ölkələrin parlamentləri Xocalı soyqırımını rəsmən tanıdı.
Azərbaycan xalqı illər boyu Xocalı şəhidlərinin qanının yerdə qalmayacağına inanaraq, torpaqlarımızın işğaldan azad ediləcəyi günün həsrətini çəkdi. 2020-ci ildə baş verən Vətən müharibəsində Azərbaycan Ordusu böyük zəfər qazandı və işğal altında olan torpaqlar azad edildi. 2023-cü ilin sentyabrında həyata keçirilən lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Xocalı da separatçılardan tamamilə təmizləndi. 2023-cü il oktyabrın 15-də Prezident İlham Əliyev Xocalı şəhərində Azərbaycan bayrağını ucaltdı.
Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi hər il fevralın 26-da ehtiramla yad edilir. "Ana harayı" abidəsi önündə keçirilən anım mərasimləri, ümumxalq yürüşləri bu faciənin unudulmaması və gələcək nəsillərə çatdırılması üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan dövləti Xocalının bərpası və orada həyatın yenidən canlandırılması üçün mühüm addımlar atır. Xocalı sakinləri doğma torpaqlarına qayıdır, şəhər yenidən qurulur.
Xocalı faciəsi XX əsrin sonunda baş verən ən ağır soyqırımı aktlarından biridir. Bu hadisə Holokost kimi insanlıq tarixinə qanlı bir səhifə kimi düşmüşdür. Xocalı təkcə Azərbaycanın deyil, bütün bəşəriyyətin yaddaşında əbədi qalacaq və bu faciəyə hüquqi qiymətin verilməsi uğrunda mübarizə davam edəcək.
Xocalı rayon gənci Ayşə Əliyeva